ΤΟΤΟΥ ΜΑΡΙΑ: «ΗΛΙΟΒΑΣΙΛΕΜΑ : ΜΕΛΕΤΗ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ , ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ » - ΠΕΙΡΑΜΑ ΜΕ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΤΕΤΣΗ

 Έργο μου 2015, "ΑΝΑΛΗΨΗ", 1,20Χ2μ.

Πηγή έμπνευσης μου όσον αφορά το χρώμα  σε πολλά έργα μου, αποτελεί η Ανατολή και η Δύση του ΄Ηλιου

Αρχική μου πρόθεση ήταν να αποτυπώσω φωτογραφικά την έμπνευσή μου και συγκεκριμένα το ηλιοβασίλεμα, καθώς είναι αυτό που βλέπω  πιο συχνά κατά την διάρκεια της εργασίας μου.

            Οι φωτογραφίες που ακολουθούν τραβήχτηκαν ακριβώς από την θέση του εργαστηρίου μου.

            Προσπαθώντας να τεκμηριώσω επιστημονικά το φαινόμενο του ηλιοβασιλέματος, βρέθηκα μπροστά σε μία έρευνα αστροφυσικών, η οποία συνδέει το φαινόμενο με την ατμοσφαιρική ρύπανση και  την ενέταξα  στην εργασία μου.

ΗΛΙΟΒΑΣΙΛΕΜΑ

Φωτογράφηση φαινομένου (περιοχή Μανιάκοι Καστοριάς-ΙΟΥΝΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2015)

Φωτογραφική μηχανή OLYMPUS SP-820UZ

(Οι φωτογραφίες δεν έχουν υποστεί καμία επεξεργασία)

"Δεν καταστρέφεται ο ρομαντισμός του ηλιοβασιλέματος αν γνωρίζεις λίγα πράγματα γι 'αυτό." - Carl Sagan

Στο έργο  αυτό του Κλωντ Μονέ Impression, Sunrise, είναι πιθανόν να οφείλεται η ονομασία του καλλιτεχνικού ρεύματος Ιμπρεσιονισμός (Impressionism) στο οποίο ανήκει

Τα χρώματα που βλέπουμε κατά την διάρκεια του ηλιοβασιλέματος, οφείλονται στο φαινόμενο του φωτός, τη σκέδαση.

Σκέδαση του φωτός: 

           Ειδικό φαινόμενο διαχεόμενης ανάκλασης του φωτός, παρατηρείται καθώς το φως κινείται διαμέσου της ατμόσφαιρας και των νεφών. Το ηλιακό φως καθώς προσπίπτει στα μόρια των αερίων και της σκόνης, υφίσταται σκέδαση.

        

      Στο φως το σκεδαζόμενο από τον ουρανό υπερισχύει το μπλε χρώμα, γιατί σκεδάζονται εντονότερα οι ακτινοβολίες μικρού μήκους κύματος. Αντίθετα κατά τη δύση ή νωρίς το πρωί, ο ουρανός φαίνεται να έχει χρώμα πορτοκαλί ή κίτρινο. Αυτό συμβαίνει επειδή το φώς διασχίζει μεγάλο μήκος ατμόσφαιρας και το παχύ στρώμα των νεφών απορροφά και διασκορπίζει την ιώδη και κυανή ακτινοβολία, επιτρέπει όμως την ερυθρή και την κίτρινη.

Οι ηλιακές ακτίνες, για παράδειγμα, όταν φτάσουν στην ατμόσφαιρα της Γης πέφτουν πάνω στα σωματίδια της σκόνης ή τα σταγονίδια νερού που αιωρούνται τα οποία και τις διασκορπίζουν με πολλές ανακλάσεις που δημιουργούν. Τέτοια φυσικά φαινόμενα σκέδασης είναι το λυκαυγές, το λυκόφως, που παρατηρούνται προ της ανατολής και μετά τη δύση του Ήλιου αντίστοιχα, η ελαφριά ομίχλη που παρατηρείται περισσότερο το μεσημέρι μέσα στο Κατακαλόκαιρο, καθώς και ο χρωματισμός του ουρανού σε γαλάζιο όταν ο καιρός είναι αίθριος.

Πιο κοντά στον ορίζοντα, ο ουρανός φαίνεται πολύ χλωμότερος, σχεδόν λευκός. Για να φτάσει σε εμάς, το διάσπαρτο μπλε φως πρέπει να ταξιδέψει μέσα σε περισσότερο αέρα. Ένα μέρος του επίσης σκεδάζεται ξανά προς άλλες κατευθύνσεις, έτσι βλέπουμε αυτό το απαλότερο μπλε χρώμα, σχεδόν λευκό στον ορίζοντα.

Καθώς ο ήλιος αρχίζει να δύει, το φως πρέπει να ταξιδέψει περισσότερο μέσα από την ατμόσφαιρα προτού να έρθει σε εμάς. Το περισσότερο φως αντανακλάται και σκεδάζεται και έτσι λιγότερο φως θα φτάσει άμεσα στα μάτια μας και ο ήλιος γίνεται λιγότερο φωτεινός. Το χρώμα του ήλιου φαίνεται να αλλάζει, πρώτα σε πορτοκαλί και στη συνέχεια στο κόκκινο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ακόμη και τα μικρού μήκους κύματος χρώματα μπλε και πράσινο είναι τώρα σκεδασμένα. Μόνο τα μεγαλύτερα μήκη κύματος αφήνονται να ταξιδέψουν σχεδόν ευθεία προς τα εμάς.

Ο ουρανός γύρω από τον ήλιο μπορεί να έχει πολλά χρώματα. Πιο θεαματικός δείχνει όταν ο αέρας περιέχει πολλά μικρά σωματίδια σκόνης ή νερού, τα οποία ανακλούν το φως προς όλες τις κατευθύνσεις. Στη συνέχεια, καθώς ένα μέρος από το φως κινείται προς το μέρος μας, διαφορετικά ποσά χρωμάτων με μικρότερο μήκος κύματος διασκορπίζονται προς τα έξω. Τότε βλέπουμε τα μεγαλύτερα μήκη κύματος, και ο ουρανός φαίνεται κόκκινος, ροζ ή πορτοκαλί.

Ο καθένας, όταν θαυμάζει έναν ηλιοβασίλεμα, ζωγραφισμένο  από κάποιον σπουδαίο ζωγράφο, είναι βέβαιο ότι μαγεύεται από πολλά και διαφορετικά στοιχεία. Άλλος θα λατρέψει τα χρώματα, άλλος θα προσέξει τη λεπτομέρεια. Κάποιοι θα μαγευτούν από την τεχνική, κάποιοι θα εκθειάσουν το θέμα που επέλεξε ο καλλιτέχνης. Και είναι και εκείνοι που θα αναζητήσουν από το έργο στοιχεία για το παρελθόν.

          
  Η μελέτη εννιά Ελλήνων ερευνητών και ενός Γερμανού έδειξε ότι τα χρώματα με τα οποία ζωγράφιζαν τη δύση του ήλιου οι σπουδαίοι καλλιτέχνες του παρελθόντος μπορούν να φανερώσουν τα επίπεδα ρύπανσης της ατμόσφαιρας της Γης τους αιώνες που πέρασαν.

Σύμφωνα με τον κ. Ζερεφό* "οι αναλογίες του κόκκινου προς το πράσινο, στα ηλιοβασιλέματα στους πίνακες μεγάλων καλλιτεχνών, αντιστοιχούν με την ποσότητα των ηφαιστειακών αερολυμάτων στην ατμόσφαιρα, ανεξαρτήτως του ζωγράφου και της σχολής ζωγραφικής.

* Χρήστος Ζερεφός : Άκαδημαϊκός, Επόπτης του Κέντρου Ερεύνης Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών

Η ηφαιστειακή τέφρα και το αέριο δημιουργούν έντονα κόκκινα και πορτοκαλιά ηλιοβασιλέματα.

              Όταν ένα ηφαίστειο εκραγεί, εκτοξεύει στην ατμόσφαιρα σωματίδια αερολύματος – τέφρα και αέριο. Καθώς αυτά απλώνονται στην ατμόσφαιρα του πλανήτη, μπαίνουν στον δρόμο του ηλιακού φωτός, διασκορπίζοντάς το. Έτσι, οι ουρανοί στους οποίους υπάρχει πιο πολλή ηφαιστειακή τέφρα διασπείρουν το ηλιακό φως περισσότερο και φαίνονται πιο κόκκινοι.

Για να φτάσουν στο συμπέρασμα ότι οι αναλογίες κόκκινου και πράσινου στον ορίζοντα κάθε πίνακα παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την ποσότητα αερολυμάτων στην ατμόσφαιρα, ο κ. Ζερεφός και η ομάδα του ανέλυσαν εκατοντάδες φωτογραφίες υψηλής ποιότητας από πίνακες με ηλιοβασιλέματα που δημιουργήθηκαν μεταξύ του 1500 και του 2000.

Αναλύθηκαν πίνακες που ζωγράφισαν οι  Τέρνερ, Ντεγκά, Κλιμτ, Ρενουάρ, Ρόμπινσον, Ντελακρουά, Μονέ, Ρούμπενς, Ρέμπραντ, Βαν Ντάικ και άλλοι.

Ειδικότερα, οι υπολογισμοί της ομάδας έδειξαν ότι στους πίνακες που δημιουργήθηκαν τις χρονιές που σημειώθηκαν μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις, αλλά και σε εκείνους από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, η αναλογία κόκκινου προς πράσινο φανερώνει υψηλότερες τιμές οπτικού βάθους αερολυμάτων, σε σχέση με τους υπόλοιπους.

Ένας από τους πίνακες που ανέλυσαν οι επιστήμονες: The Lake, Petworth: Sunset, Fighting Bucks, του J. M. W. Turner

Το ηλιοβασίλεμα όπως αποτυπώθηκε από διάφορους καλλιτέχνες : 

 “Λιμάνι στο ηλιοβασίλεμα“ Lorrain (1639)             

     Ηλιοβασίλεμα στη Βενετία, Claude Monet, 1908-1912

"Το Δάσος το Χειμώνα στο Ηλιοβασίλεμα"από τον Théodore Rousseau (1846-1847                            

 

¨Κλαδεμένες ιτιές στο ηλιοβασίλεμα¨ Van Gogh, 1888 

                         

Η επαλήθευση

Οι ερευνητές, όμως, για περαιτέρω υποστήριξη του μοντέλου τους, ζήτησαν από τον ζωγράφο Παναγιώτη Τέτση να ζωγραφίσει διαδοχικά ηλιοβασιλέματα, κατά τη διάρκεια και μετά το πέρασμα ενός σύννεφου σκόνης από τη Σαχάρα, πάνω από το νησί της Ύδρας, το 2010. Ο ζωγράφος δεν γνώριζε για το πέρασμα της σκόνης
.

Οι επιστήμονες, στη συνέχεια, συνέκριναν τις μετρήσεις του "οπτικού βάθος αερολυμάτων" από σύγχρονα όργανα με τις τιμές που εκτίμησαν με βάση την αναλογία κόκκινου προς πράσινο από τους πίνακες που έφτιαξε ο ζωγράφος. Τα αποτελέσματα έδειξαν συμφωνία των στοιχείων, γεγονός που υποδηλώνει ότι και άλλα αερολύματα, εκτός από τα ηφαιστειακά, αποτυπώνονται σε πίνακες.

Ο Χρήστος Ζερεφός σημείωσε ότι «Αυτή η ανακάλυψη είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας του πιο σπουδαίου οπτικού οργάνου, του ανθρώπινου οφθαλμού,  που - μαζί με το ταλέντο και την ψυχή του καλλιτέχνη - οδηγούν από κοινού στην καλλιτεχνική δημιουργία. Όταν δε οι πίνακες αναλυθούν σε κόκκινο και σε πράσινο, περιέχουν πληροφορίες, τις οποίες αναγνώρισε ο οφθαλμός, ακόμα και εν αγνοία του ζωγράφου και οι οποίες είναι αντικειμενικές και ανεξάρτητες από τη Σχολή, το στυλ, ακόμα και την ψυχική διάθεση του καλλιτέχνη»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ

     ΣΩΤΗΡΗΣ ΛΙΟΥΚΡΑΣ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΩΜΑ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ,    ΤΜΗΜΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΤΕΧΝΩΝ, ΦΛΩΡΙΝΑ 2007

     David Halliday-Robert Resnick,   Φυσική μέρος Β’, σ. 523

     Victor Weisskopf,  Η Κβαντική Επανάσταση

     http://www.pathfinder.gr/stories/3552975/ellhnes-ereunhtes-apokryptografoyn-to-hliobasilema/

     https://el.wikipedia.org

     http://www.naftemporiki.gr/story/728675/xromatisto-peirama-texnis-kai-epistimis

   

Τοτού Μαρία

8^ο Εξάμηνο

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας – Σχολή Καλών Τεχνών-Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών

3ικαστικό 3ργαστήριο Ζωγραφικής

Υπεύθυνοι Συντονιστές : Κοντοσφύρης Χάρης –Ζωγράφος Θωμάς